Polen: Solidariteit en Lech Walesa

[Pieszyce]

Polen:   Solidariteit en Lech Walesa

5.14 Solidariteit en Lech Walesa

Op het 8ste congres van de PZPR (febr. 1980) werd premier Piotr Jaroszewicz voor het economisch wanbeheer aansprakelijk gesteld en door Edward Babiuch vervangen. Babiuch was
gedwongen op 1 juli 1980 grote verhogingen van de levensmiddelenprijzen door te voeren. Dit leidde tot een stakingsgolf door heel Polen. Het centrum van de stakingsacties was de
Leninwerf in Gdansk. Meer dan 300 bedrijven hadden hier een gezamenlijk comité gevormd, dat op 21 aug. onder leiding van Lech Walesa onderhandelingen begon met een
regeringsdelegatie onder leiding van vice-premier Mieczyslaw Jagielski.

Op 31 aug. kwam het Akkoord van Gdansk tot stand, waarin de Poolse regering de oprichting van vrije vakbonden, een nieuwe wet op de censuur, economische hervormingen, de
uitzending van de heilige mis zondags over de radio en vrijlating van politieke gevangenen toestond, en de nieuwe vakbond Solidarnosc (Solidariteit) de leidende rol van de
communistische partij in de staat erkende. Solidariteit (waarbij zich meer dan 10 miljoen Poolse werknemers aansloten) moest echter voor de realisering van het Akkoord van Gdansk in
zijn totaliteit hard vechten, waarbij er soms van stakingen sprake was die de hele economie van het land plat legden.

De Poolse partijleiding, waarin Gierek op 6 sept. werd opgevolgd door Stanislaw Kania en Babiuch door J󺥦 Pinkowski, werd in haar aanvankelijk afwijzende houding gesterkt door de
zusterpartijen in de Sovjet-Unie, Tsjechoslowakije en de Duitse Democratische Republiek. Pas begin 1981 kwam de meerderheid van de Poolse partijleiding, waarin generaal Wojciech
Jaruzelski Pinkowski als premier had vervangen (okt. 1980), tot de conclusie dat Polen niet langer zonder de medewerking van Solidariteit te regeren viel en dat men alleen gezamenlijk
de grote economische problemen kon oplossen.

De erkenning van de boerenvakbond in april 1981 was een nieuw bewijs van dat inzicht van de partijtop. Op het in juli 1981 gehouden partijcongres werd de lijn-Kania bevestigd; Kania
werd als secretaris-generaal herkozen, deze keer voor het eerst door het congres (tevoren gebeurde dat door het Centraal Comité Intussen bleef Solidariteit sterke druk uitoefenen op de
sociaal-economische politiek van de regering, o.m. door middel van stakingen. In de gehele conflictueuze periode speelde de Rooms-Katholieke Kerk een bemiddelende rol.

In okt. 1981 moest Kania plaatsmaken voor Jaruzelski. Op 13 dec. 1981 kondigde het militair gezag de staat van beleg af. Er werd een Militaire Raad voor de Redding van het Vaderland
(PRON) opgericht, vakbondsactiviteiten werden verboden en meer dan duizend vakbondsactivisten en dissidenten, onder wie Walesa, werden geïnterneerd. Enige leiders van Solidariteit
zetten het verzet ondergronds voort, onder meer door de publicatie van illegale tijdschriften, zoals Tygodnik Mazowsze en Wola. In nov. 1982 kwam Walesa weer op vrije voeten; in
december werd de staat van beleg opgeschort.

De toekenning van de Nobelprijs voor de vrede aan Walesa was een steun in de rug voor Solidariteit en haar verzet tegen de staat van beleg. In okt. 1984 werd de oppositionele priester
Jerzy Popieluszko vermoord door leden van de geheime politie. In sept. 1986 kondigde de regering voor vrijwel alle politieke gevangenen amnestie af. Zij weigerde echter
onderhandelingen te openen met Solidariteit. Pas na stakingen in mei en aug. 1988 opende de regering het overleg met zijn leider, Lech Walesa.

In okt. werd premier Zbigniew Messner opgevolgd door Mieczyslaw Rakowski. Het overleg tussen de regering en Solidariteit mondde uit in een rondetafelconferentie (febr. -april 1989),
een voorbeeld dat door een aantal andere Oostbloklanden gevolgd zou worden. Resultaat was een akkoord dat voorzag in de legalisering van Solidariteit, invoering van het recht van
vrijheid van meningsuiting en de vorming van politieke organisaties.

Bovendien sprak het akkoord over staatkundige hervormingen, zoals de instelling van een tweekamerstelsel en vergroting van de bevoegdheden van de president, en over het in ere
herstellen van de vrijemarktprincipes in de Poolse economie.